Hoe diervriendelijk is een dierentuin?

Exotische dieren

Het houden van exotische dieren gebeurd al eeuwen. Iedereen die wel eens een bijbel heeft gelezen of een gladiator-film heeft gezien, weet dat er in die tijd al leeuwen en tijgers ingezet werden tijdens de gevechten ter vermaak.

Later in de tijd was het houden van exotische dieren vooral een statussymbool voor de allerrijksten, een ‘vorm van verzameling’. Ze kregen de dieren ook vaak als cadeau van andere rijken, als zij iets gedaan wilden krijgen van de ontvanger.

Rond de 18de eeuw worden deze ‘verzamelingen’, ofwel menagerieën, geopend voor publiek en daarmee waren de eerste dierentuinen een feit.

Dierentuinen in Nederland

De oudste dierentuin in Nederland is Artis. Vandaag de dag zijn er 14 grote dierenparken in Nederland die aangesloten zijn bij de EAZA, de Europese organisatie van dierentuinen. Daarnaast zijn er nog vele parken die op kleinschaliger manier dieren houden.

Dierentuinen ter lering en vermaak

Een dagje dierentuin, hoe leuk is dat! Gezellig aapjes en leeuwen kijken; een hele dag vermaak. Maar dierentuinen willen het publiek daarnaast ook nog wat leren over de dieren en hun leefwijze. Ook willen ze het publiek natuurbewustmaken en laten ontdekken waarom sommige diersoorten bedreigd worden en wat daar aan gedaan kan geworden.

Onderzoekers maken ook gebruik van dierentuinen. Zo wordt bijvoorbeeld het gedrag bestudeerd en wordt er veel geleerd over diergeneeskunde van exotische dieren.

Dierentuin tbv natuurbehoud

De EAZA onderhoudt een fokprogramma; het EEP (European Endangered Species Protection). Zij zorgen er onder andere middels het bijhouden van stambomen voor, dat inteelt vermeden wordt.
Daarnaast hopen ze bedreigde diersoorten weer uit te kunnen zetten. Dit is overigens alleen succesvol gelukt met het gouden leeuwaapje en het przewalskipaard.

Dierentuin en dierenwelzijn

In Europa zijn er regels voor de verblijven en de verzorging van dieren in een dierentuin. De EAZA deelt boetes uit bij wangedrag. In Nederland zijn sommige dierentuinen aangesloten bij de Nederlandse Vereniging van Dierentuinen. Zij moeten dan aan bepaalde criteria voldoen, zoals bijvoorbeeld zorgen voor voedsel, water en licht en een schoon verblijf. Verder moeten de dieren voldoende kunnen bewegen en zoveel mogelijk hun natuurlijke gedrag kunnen vertonen. De aangesloten dierentuinen moeten meedoen aan fokprogramma’s, educatie en onderzoek. De NVD draagt zorg voor de organisatie en uitvoering van de jaarlijkse EAZA campagnes.

Tegenstanders van dierentuinen

Als je het bovenstaande leest denk je; waarom zou iemand hier tegen zijn? Dierentuinen zorgen voor vermaak, je leert al spelenderwijs iets en bedreigde diersoorten blijven zo bestaan of worden zelfs terug gezet!

Nadelen gevangenschap

Velen zijn sowieso tegen het houden van dieren in gevangenschap en voor hen bestaat ‘een goede dierentuin’ dus ook niet. Dieren in dierentuinen verblijven in (vanzelfsprekend) gesloten verblijven, die ook nog eens héél véél kleiner zijn dan hun natuurlijke habitat.

Pak onderstaand lijstje er even bij als je weer een dierentuin bezoekt en oordeel zelf hoe ‘natuurlijk’ het verblijf is. Ter vergelijk; Wildlands Emmen, in verhouding een grote dierentuin, heeft op dit moment een totale oppervlakte van 0,22 km2, inclusief restaurants en dergelijke. Vergelijk dat met onderstaand lijstje.
Territorium in het wild:

• Stokstaartje: 15 km2
• Giraf: ca. 45 km2
• Leeuw: ca. 400 km2
• Tijger: ca. 3000 km2
• Olifant: ca. 10.000 of meer km2
• Ijsbeer: ca. 50.000 km2

Aapjes kijken

Bovendien worden de dieren de hele dag aangestaard, iets waar dieren veel last van hebben. Aangestaard worden betekend in de dierenwereld vaak ‘ruzie’, ‘gevaar’.

Onnatuurlijke samenstelling

Daarnaast worden dieren bij elkaar geplaatst, die in het wild niet bij elkaar leven. Maar zo kan de dierentuin nog meer dieren op één plek zetten. En meer dieren, betekend meer bezoekers, betekend meer inkomen.
Daarnaast worden, omwille van de groepsgrootte of het fokprogramma families gescheiden. Scheiding lijkt een negatief effect te hebben op de sociale status na het herplaatsen.

Duidelijke beelden van stress

Uit allerlei onderzoeken is gebleken dat in elk geval olifanten en mensapen, maar ook vissen in gevangenschap veel last hebben van stress en dat ze onnatuurlijk en neurotisch gedrag gaan vertonen.
Iedereen die in een dierenpak is geweest kent het beeld van likkende giraffen, heen-en-weer slingerende olifantenslurven en ijsberen die ‘ijsberen’. Tekenen van overmatige, aanhoudende stress en depressie. Om dit ’te verhelpen’ krijgen de dieren o.a. antistress medicijnenen en antidepressiva, hoe ‘natuurlijk’ is dat?

In Europa en ook in Nederland doen dieren hun best om te ontsnappen uit gevangenschap. Als ze zich prettig zouden voelen, waarom zouden ze daarvoor dan moeite doen?

Olifanten worden in gevangenschap niet eens de helft van de leeftijd die ze in het wild bereiken. En alhoewel wordt gezegd dat de gevangen dieren het beter hebben omdat ze niet ziek worden, krijgen en overlijden olifanten in gevangenschap vaker aan tuberculose en herpes en andere ziektes. Ook komt kreupelheid en onvruchtbaarheid vaker voor bij olifanten in gevangenschap. Dus hoezo ‘ze hebben het beter dan in het wild’?

‘Overtollige’ dieren

Het gebeurde altijd achter de schermen, maar het is bekend geworden dat Europese dierentuinen jaarlijks duizenden van hun ‘overtollige’ gezonde dieren slachten, waarvan honderden grote dieren zoals leeuwen, tijgers en beren.

Slachten achter de schermen krijgt een gezicht: Marius de giraf
In 2014 werden 20.000 handtekeningen verzameld in de hoop de gezonde giraf Marius te redden. Volgens de dierentuin kon geen andere dierentuin gevonden worden uit het 300 leden van het EAZA-netwerk, omdat het dier niet paste in het fokprogramma “om inteelt te voorkomen”. Marius kon omwille van ‘dierenwelzijn’ ook niet gecastreerd worden, noch in het wild teruggeplaatst. Alhoewel een andere dierentuin, geen lid van EAZA, Marius wilde plaatsen, werd dat door de dierentuin afgeketst “omdat ze tot dat moment nog geen giraffe hadden gehad.”

Volgens velen alleen een excuus om het dier te kunnen slachten en publiekelijk aan de leeuwen te voeren.

Sommigen dieren krijgen een spuit, anderen een kogel. Deze laatste groep gedode dieren wordt gevoerd aan de andere dieren. Alhoewel ik dat laatste dan nog niet zo’n probleem vind, het is tenslotte zo dat de dieren anders een koe gevoerd zouden krijgen en vlees is vlees in mijn ogen, zijn er natuurlijk grote vraagtekens te zetten bij ‘overtollige dieren’.

Nadelen bewustmaking bedreigde diersoorten

Omdat bedreigde dieren in dierentuinen voor uitsterven behoed worden, geven ze mensen het valse gevoel dat de dieren toch wel gered en uitgezet kunnen worden. Daardoor worden ze onverschillig voor uitsterven in het wild. Ook blijkt uit onderzoek dat deze bewustwording alleen optreed bij bezoekers/ abonnementhouders die regelmatig dezelfde zoo bezoeken en op deze manier een band opbouwen met de dieren.

Maar zoals we eerder hebben gezien bij Bokito, kan een band opbouwen met een dier in gevangenschap er toe leiden dat het dier ontsnapt, om de relatie te bekrachtigen.

Dierentuinen hebben geen positieve opvoedkundige functie en zullen kinderen ook niet inspireren om natuurbeschermers te worden. Er zijn veel en betere manieren om over de natuur te leren. Scholen en ouders zouden aangemoedigd moeten worden te kiezen voor dier- en natuurvriendelijke alternatieven als inspirerende en educatieve activiteiten voor hun kinderen.

Nadelen fokken voor uitzetten

Fokken voor uitzetten klinkt geweldig, maar in de praktijk dragen dierentuinen hier nauwelijks aan bij. Simpelweg omdat de dieren in een dierentuin niet geconfronteerd worden met voedseltekorten; ze leren niet hoe ze moeten jagen of vluchten.

‘Cadeautje’ voor Koning Willem-Alexander
Op 12 april 2017, na 15 jaar onderhandelen, arriveerden twee reuzenpanda’s in Nederland. Een ‘geschenk voor 15 jaar’ van de Chinese president aan Koning Willem-Alexander en koningin Máxima.

Net als in vroeger tijden een gebaar van vriendschap tussen China en Nederland. Alhoewel er honderden gefokt in dierentuinen leven, doen ze het na uitzetting in het wild niet goed. En zo wordt een bedreigde diersoort dus weer een statussymbool en publiekstrekker onder het mom van ‘goed voor de plaatselijke werkgelegenheid’.

Een cadeau voor de koning, maar Ouwehands Dierenpark betaald 1 miljoen dollar per jaar aan China voor pandabescherming. Nog afgezien van de kosten voor het verblijf: € 7 miljoen. Daarnaast nog de kosten voor verzorgers; ca. € 250.000, eten ca. twee ton per jaar, onderhoud, het invliegen en vervoer naar de dierentuin en de speciale cursussen die verzorgers in China moesten volgen. Geld dat, in mijn ogen, natuurlijk beter rechtstreeks besteed kan worden aan het beschermen van de natuurlijke leefomgeving van de reuzenpanda.

De hoop is dat de komst van de reuzenpanda’s Ouwehands 200.000 extra bezoekers per jaar en daarmee 4 miljoen euro gaan opleveren. Overigens leverde de komst maar 58.000 meer bezoekers op in 2017.

Hoe denk ik hierover

Alhoewel ik vroeger een abonnement op Dierentuin Emmen had, denk ik intussen heel anders over dierentuinen.
Ik denk dat we bedreigde diersoorten alleen helpen door hun natuurlijke leefomgeving te beschermen. Het hele fok verhaal neem ik met een korreltje zout. Waarom dieren, die zich ellendig voelen bij opsluiting, fokken als ze niet uitgezet kunnen worden omdat a) hun leefomgeving verwoest wordt en b) omdat de dieren zich na gevangenschap niet meer redden in het wild.

Dierentuinen zijn pretparken met achtbanen en hebben in mijn ogen weinig te maken met het beschermen van bedreigde diersoorten. Waarom worden er dieren gehouden die niet eens bedreigd worden?

Net als vroeger, zijn dierentuinen een statussymbool voor de stad. Waarom zijn er anders zoveel en ‘jaagt’ iedere dierentuin op ‘zijn eigen bijzondere dieren’?

Voeg ál die miljoenen en miljoen samen van de kosten van het vervoer, houden, voeren, medicijnen, verblijven, verbouwen en nog eens verbouwen, de énorme bedragen voor fokprogramma’s samen en er komt waanzinnig veel geld vrij om dieren in het wild te beschermen ❯

Een prachtige natuurfilm van bijvoorbeeld Sir David Attenborough of Ruben Smit laten perfect zien hoe dieren in het wild leven.